କଥା ଓ ଗାଥା

ପ୍ରଥମ ଭାଗ

ରାଧାମୋହନ ଗଡ଼ନାୟକ

କୃତଜ୍ଞତା

‘‘କଥା ଓ ଗାଥା’ ର ସଂପାଦନାରେ ଯେଉଁ ସହୃଦୟ କବିମାନେ ନିଜ ନିଜ କବିତାର ପ୍ରକାଶ ପାଇଁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ମୁଁ ସେମାନଙ୍କୁ ମୋର ହୃଦୟର କୃତଜ୍ଞତା ଜ୍ଞାପନ କରୁଅଛି ।

ସମ୍ପାଦକ

ସୂଚୀପତ୍ର

ପଦ୍ମାବତୀ-ପରିଣୟ

(ନନ୍ଦକିଶୋର ବଳ)

(୧)

କାଞ୍ଚି-ନୃପତି ଉତ୍କଳ-ନୃପେ

କରିଅଛି ଅବମାନନା,

ସମର-ସଜ୍ଜା ଲାଗିଛି ଉତ୍କଳେ

ବାଜୁଛି ଯୁଦ୍ଧ-ବାଜଣା ।

ନଗର ନଗର ବୁଲିଣ ଡଗର

କରଇ ସମର ଘୋଷଣା,

ଦୁର୍ଗେ ଦୁର୍ଗେ ଅର୍ପଇ ଦୂତ

ସାମନ୍ତ ଗଣଙ୍କୁ ଅର୍ଚ୍ଚନା ।

ପଲ୍ଲୀ ପଲ୍ଲୀ ବୁଲିଣ ପ୍ରଧାନ

ହକାରେ ପାଇକ-ବାହିନୀ

ଡିମ୍ ଡିମ୍ ବାଜେ ଘୋଷଣା-ଡିଣ୍ଡିମ

ରକ୍ତେ ନଚାଇ ଧମନୀ ।

କାଞ୍ଚି-ନୃପତି ଉତ୍କଳ-ନୃପେ

କରିଅଛି ଅବମାନନା

ସମର-ସଜ୍ଜା ଲାଗିଛି ଉତ୍କଳ

ବାଜୁଛି ସଂଗ୍ରାମ-ବାଜଣା ।

(୨)

ଖଣ୍ଡା ଘେନିଣ ଖଣ୍ଡାୟତ ଗଣ

ଉନ୍ନତ୍ତ ବୀର ଗୌରବେ;

ଚଣ୍ଡୀ ପୂଜିଣ ବୀର-ବାମାଗଣ

ହୁଳ ହୁଳି ଦେଲେ ସରବେ ।

ଅସ୍ତ୍ର ଝଣ ଝଣ ହସ୍ତି-ବୃଂହଣ

ଅଶ୍ୱର ହ୍ରେଷା ଚହଳ,

ଢାଲ ତରୁଆଳ ନରମୁଣ୍ଡ ମାଳ

ଟପି ଉଡ଼େ ଧୂଳି ପଟଳ ।

ଛତ୍ର ତରାସ ଟପି ଧ୍ୱଜାବଳୀ

ଫର୍ଫର ଉଡ଼େ ପବନେ,

‘ଜୟ ଜଗନ୍ନାଥ’ ଗୁରୁ ଗର୍ଜନ

ଗ୍ରାସଇ ସିନ୍ଧୁଗର୍ଜନେ

କାଞ୍ଚି-ନୃପତି ଉତ୍କଳ-ନୃପେ

କରିଅଛି ଅବମାନନା

କରୁଛି ବାହିନୀ ଯୁଦ୍ଧ-ଯାତ୍ରା

ବାଜୁଛି ସଂଗ୍ରାମ-ବାଜଣା ।

(୩)

କାଞ୍ଚି-ନୃପତି ଉତ୍କଳ-ନୃପେ

କରିଅଛି ଅବମାନନା,

କରୁଛି ବାହିନୀ ଯୁଦ୍ଧଯାତ୍ରା

ଶୁଭୁଛି ସଂଗ୍ରାମ-ବାଜଣା ।

ଫଉଜ ରୁଣ୍ଡ କମ୍ପେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ

ମହାଦର୍ପେ ଯାନ୍ତି ବାହାରି,

ଚତୁରଙ୍ଗ ସେନା ସହ ଉତ୍କଳେଶ

‘ଜୟ ଜଗନ୍ନାଥ’ ଉଚ୍ଚାରି ।

ଭକ୍ତ-ବତ୍ସଳ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ

ଲୁଚି ଲୁଚି ସଙ୍ଗେ ଚଳିଲେ,

ପ୍ରଥମେ ହାରିଲେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ

ଭକ୍ତକୁ ପ୍ରଭୁ ଚଳିଲେ ।

(୪)

କାଞ୍ଚି-ନୃପତି ଉତ୍କଳ-ନୃପେ

କରିଥିଲା ଅବମାନନା

ସମରେ ହରାଇ ଲଜ୍ଜା ସେ ଦେଲା

ନୀରବ ସମର-ବାଜଣା ।

‘‘ହେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ସାହା ହୁଅ ମମ

କାତରେ କରେ ମୁଁ ମିନତି,

ମାରେଁ ଅବା ମରେଁ ନାହିଁ ଅନ୍ୟ ରାହା

ମୁଁ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ନୃପତି ।’’

ଇଷ୍ଟ ପ୍ରସାଦ ଫିଙ୍ଗି ବିଷାଦେ

ହୁଁ କାରି ସିଂହ ଗର୍ଜନେ,

କାଞ୍ଚି-ଫଉଜେ ଉତ୍କଳ-ଥାଟ

ପେଷିଲେ ଶମନ-ସଦନେ ।

କଞ୍ଚି-ହରିଣୀ ହରିଣୀ-ନୟନା

ପଦ୍ମାବତୀ ରାଜକୁମାରୀ,

ବନ୍ଦିନୀ କରି ଓଡ଼୍ର-କେଶରୀ

କହନ୍ତି ମନ୍ତ୍ରୀକୁ ହକାରି,

‘‘ଚଣ୍ଡାଳ କରେ ଚଣ୍ଡୀ ଅରସ

ମେଣ୍ଟ ମୋ ଅବମାନନା

ଯୋଗ୍ୟ ଯୋଗ୍ୟା ଯୋଜନା କରାଅ

ଦୂରେ ଯାଉ ଯୁଦ୍ଧ-ଯାତନ ।’’

‘‘ଯେ ଆଜ୍ଞା ଶ୍ରୀଛାମୁ’’ ବୋଲିଲେ ମନ୍ତ୍ରୀ

ଚିନ୍ତା-ଭ୍ରୁକୁଟି ଲୋଚନେ

ସମ୍ୱ୍ରମଭରେ ରାଜ-ସ୍କନ୍ଧାବାରେ

ରଖିଲେ ଜେମାଙ୍କ ନିର୍ଜନେ ।

(୫)

କାଞ୍ଚି-ନୃପତି ଉତ୍କଳ-ନୃପେ

କରିଥିଲା ଅବମାନନା

ଯୁଦ୍ଧ-ବିଜୟୀ ଉତ୍କଳ-ସାଇଁ,

ପୂରିଅଛି ମନସ୍କାମନା ।

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ମାର୍ଜନୀ ହସ୍ତେ ନୃପତି

କରୁଥିଲେ ଛେରା ପହଁରା,

ପଦ୍ମାବତୀଙ୍କୁ ମନ୍ତ୍ରୀ-ଆଦେଶେ

ଆଣି ଉଭା କଲା ଡଗରା ।

ମନ୍ତ୍ରୀ କହନ୍ତି, ଗଜପତି ଆଜ୍ଞା

ଟଳିନାହିଁ କେବେ ଭୁବନେ

ହସ୍ତୀର ଦନ୍ତ ଉଲଟି ହସ୍ତୀ–

ମୁଖେ ପଶି ନାହିଁ ଯେସନେ ।

ନୃପତି-ନିଦେଶେ ଚଣ୍ଡାଳ-ବେଶୀ

ନୃପେ କଲି ଜେମା ଅର୍ପଣ,

‘‘ଜୟ ଜଗନ୍ନାଥ’’ ‘‘ଧନ୍ୟ ହେ ମନ୍ତ୍ରୀ’’

ବଡଦାଣ୍ଡେ ଶୁଭେ ବଚନ ।

ଚଣ୍ଡାଳ କରେ ଚଣ୍ଡୀ ଅର୍ପିତା

ମେଣ୍ଟିଲା ଅବମାନନା,

ଯୋଗ୍ୟ ଯୋଗ୍ୟା ହେଲେ ସଂଯୁକ୍ତା

ଦୂରେ ଗଲା ଯୁଦ୍ଧ-ଯାତନା ।

କାଳିଜାଇ

(ଗୋଦାବରୀଶ ମିଶ୍ର)

ଭଲ କରି ନାଆ ବହାରେ ନାଉରି,

ଝିଅକୁ ମାଡ଼ୁଚି ଡର,

ଗଡ଼େ ଗଡ଼ ଲୋକ ଚାହଁ ବସିଥିବେ

ଝିଅ ଯିବ ଶାଶୁଘର ।

ଭଲ କରି ନାଆ ବୋହୂଛି ନାଉରୀ

ତଲେଇ କରିଛି ଠିଆ

ମାମୁଁ ଭଣଜାର କୁଣରୁ ଆସେ ଲୋ

ବୋହି ସୁଳୁ ସୁଳୁ ବାଆ ।

ଦିନ ଦଶଘଡ଼ି ହେଲାଣିଟି ଆସି

ଖରା ମାରେ ଚାଇଁ ଚାଇଁ,

ପାଞ୍ଚ କୋଶ ବାଟ ଯିବାକୁ ଅଛି ଲୋ

ବେଳ ତ ପାଇବ ନାହିଁ ।’’

ନାଉରୀ ବାପୁଡ଼ା କାତ ମାରୁଅଛି

ଉଦାସେ ଗାଉଛି ଗୀତ,

ନାଆ ଉଡ଼ିଯାଏ ପବନ ପ୍ରାଏ ଲୋ

ଜଣା ନ ପଡ଼ଇ ବାଟ ।

ମାଆ ଭଉଣୀଙ୍କି ସାଥି ସଂଗାତଙ୍କୁ

ଝିଅ ଯେ ଆସିଛି ଛାଡ଼ି

ନାଆରେ ବସି ସେ ତାଙ୍କରି କଥା ଲୋ

ହୁଏ ନିରନ୍ତରେ ବାଢ଼ି ।

ମାଆ ଭଉଣିଏ ସାଥି ସଂଗାତେ ସେ

ରହିଲେ ଦୁରସ୍ଥେ କାହିଁ ?

ପରତେ ନୋହୁଛି ଅଉ କି ସତେ ଲୋ

ଦିନେ ସେ ଦେଖିବ ଯାଇ ।

ନାଆ ଚାଲି ଅଛି ପବନ ସମାନେ

ମୁହୂର୍ତ୍ତେ ନ ହୁଏ ଥୟ,

ଚିହ୍ନା ଯେତେ ତାର ବଣ ପାହାଡ଼ ଲୋ

ଦେଖନ୍ତା ଟିକିଏ ଝିଅ ।

ଘଣ୍ଟାଶିଳା ଶିଖେ ଚାହିଁ ସେ କହନ୍ତା

ଦିଅ ରେ ମେଲାଣି ମତେ,

ଭେଟ ଆଉ ଦିନେ ନୋହିବ ଜୀବନେ

ଯାଉଛି ଘୋର ବନସ୍ଥେ ।

ଶାଳିଆ ନଈ ତା ନିତିଦିନ ସାଥି

ସୁଖେ ବୁଲୁଥାଏ କୂଳେ

ବେଳେ ସୁଏ ତାର ସ୍ନାହାନ ସାରି ଲୋ

ହସି ଲେଉଟଇ ଘରେ ।

କାଳି ଅନ୍ଧାରୁ ସେ ଚାଲି ଯେ ଅଇଲା

ଦେଖି ତ ନାହିଁ ଛି ତାକୁ,

ଭାରି ଖ୍ୟାତ ନଈ ନାଆଁଟି ତାର ଲୋ

ତିନିକୋଡ଼ି କୋଶେ ଡାକୁ ।

ମାଆ ଭଗବତୀ ପୀଠ କୋଳେ ତାର

‘ଜଗତ୍ର ତାରିଣୀ’ନାଆଁ,

ଡାକି କହିଥାନ୍ତା ନୋହିଲା ଆଉ ଲୋ

ସାହା ମୋ ଥିବୁଟି ମାଆ ।’’

ନାଆ ଆସି ହେଲା ଦଣ୍ଡକ ଭିତରେ

ଚଢ଼େଇ ହଗାର ତଳେ,

ଘଣ୍ଟଶିଳା ଆଉ ନ ଦିଶେ, ଲୁଚି ଲୋ

ରହିଲା ଶାଳିଆ ଦୂରେ ।

ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ଆସି ପହୁଞ୍ଚିଲା ନାଆ

ମଝି ଚିଲିକାରେ ପୁଣି,

ଝିଅର ଆଖିରୁ ଝରଇ ଲୁହ ଲୋ

ତିନ୍ତି ପିନ୍ଧା ଛିଟ କାନି ।

ପାରିକୁଦ ବୋଲି ରାଇଜ ପୁଣି ସେ

ଚିଲିକା ମଝିରେ କାହିଁ,

କେମନ୍ତ ମୂର୍ଚ୍ଛିଲ ଝିଅକୁ ବାପା ହେ

ଏତେ ଦୂରେ ଦେବା ପାଇଁ ।

ବର ବୋଲି ପାର ଧରାଇଲ ହାତ

କି ତାର ଦେଖିଲ ଶିରୀ ?

ରୂପ ବିଦ୍ୟା ଆଉ ବିଭବ ବାପା ହେ

ତିହ୍ନିଏ ତିହ୍ନିଙ୍କୁ ବଳି ।

ମହୀ ମଣ୍ଡଳରେ ନାହିଁ ତ ନ ଥିବ

ମୋ ଭଳି ନିରେଖ ଜନ,

ଏ ମହା ସମୁଦ୍ର ମଝିରେ ବାପା ହେ

କେମନ୍ତେ ବଂଚିବି ଦିନ ?

ଏତେ ହୀନିମାନ କରିବାକୁ ଯେବେ

ମନରେ ଥିଲା ବିଚାର

ଏନ୍ତୁଡ଼ିଶାଳେଟି କିପାଇଁ ବାପା ହେ

ତଣ୍ଟି ଚିପି ନ ମାରିଲ ?

ଝିଅକୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତେ ଦେଇଛ ପଠାଇ

ବନସ୍ଥକୁ ଜାଣୁ ଜାଣୁ

କପାଳ ଆଦରି ଯାଉଛି ବୋଉ ଲୋ

ପାଶୋରି ନ ଦେବୁ ମନୁ ।

ନାଆ ଉଡ଼ିଯାଏ ପବନ ସମାନେ

ନାହିଁ କ୍ଷଣେ ହୁଏ ଥୟ

ଝିଅ ବସିଅଛି ତୁନିଟି ହୋଇ ଲୋ

ନେତ୍ରୁ ବହିଯାଏ ଲୁହ ।

ନାଆ ଚାଲିଅଛି ପବନ ସମାନେ

ନ ମାନେ ପାଣି ପଥର

ତୁନି ହୁଅ ଜାଇ, ନ କାନ୍ଦ ଆଉ ଲୋ

ଏଇ ଯେ ଦିଶୁଛି ଗଡ଼ ।

ଏତେ ବୋଲି ବାପା ଝିଅର ଆଖିରୁ

ଦେଲେ ଲୁହଧାର ପୋଛି

ଯେତେ ପରି ତାକୁ ବୁଝାନ୍ତି ବସି ଲୋ

ଜାଇ ବୁଝୁ ନାହିଁ କିଛି ।

ଭଲ କରି ନାଆ ବାହା ରେ ନାଉରୀ

ଝିଅକୁ ମାଡ଼ୁଛି ଡର

ନୂଆ କରି ଜାଇ ନାଆରେ ବସୁଛି

ଯିବ ବୋଲି ଶାଶୁଘର ।

ଭଲ କରି ନାଆ ବୋହୁଛି ନାଉରୀ

ଭିଡ଼ି ମାରୁଅଛି କାତ

ସୁଲୁ ସୁଲୁ ବାଆ ବୋହି ଆସୁଛି ଲୋ

ଜଣା ନ ପଡ଼ଇ ବାଟ ।

ନାଆ ଭାସି ଆସି ଦଣ୍ଡକ ଭିତରେ

ଗଣ୍ଡରେ ପଡ଼ିଲା ଯାଇ

ଥିର ହୋଇ ହେଲା ନାଉରୀ ଠିଆ ଲୋ

କାତ ଆଉ ପାଉ ନାହିଁ,

ଭାଲେରି ଶିଖରୁ ଚଳା ମେଘ ଖଣ୍ଡେ

ଉଠେଇ ଆସିଲା କାହୁଁ ।

ଲୁଚିଗଲେ ତହିଁ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତା ଲୋ

ଖରା ନ ପଡ଼ଇ ଆଉ ।

ମାଡ଼ି ଆସୁଅଛି ଧାତିକାରେ ମେଘ

ଜଟିଆ ନାସିକି ଧରି

ବରଷା ବତାସି ଗରଜୁ ଅଛି ଲୋ

ଦିନ ଦିଶେ ରାତି ପରି ।

ନାଆ ପଡ଼ି ଅଛି ମଝି ଗଣ୍ଡେ ଆସି

ବୁଡି ଯିବ ହାତୀ ଛତି,

ଟଳମଳ ହୋଇ ଟଳୁଛି ନାଆ ଲୋ

ନାଉରୀର ବଡ଼ ଭୀତି ।

ଭଲ କରି ବେଗେ ବୁହାରେ ନାଉରୀ

ନାଆ ହେଲା ଟଳମଳ

ବରଷା ବତାସି ଗରଜି ଆସୁଛି

ଝିଅକୁ ମାଡ଼ୁଛି ଡର ।’’

ବରଷା ବତାସି ଗରଜି ଆସିଲା

ନାଆ ନୁହେଁ ଥୟ କରି

ଏକା ପବନକେ ପାହାଡ଼େ ଯାଇ ଲୋ

ପିଟି ହୋଇଗଲା ଚୁରି ।

ମେଘ ଚାଲିଗଲା ମେଘର ବାଟେ ସେ

ବତାସି ହୋଇଲା ଥିର,

ପଡ଼ିଗଲା ଖରା ନିର୍ମଳ ହୋଇ ଲୋ

ପାଣି ହୁଏ କଳ କଳ ।

ବାପା ପଚାରନ୍ତି ଖୋଜି ନାଉରୀ ରେ

‘‘ଝିଅ ମୋର ଗଲା କାହିଁ ?

ବୁଜି ଆଖି ଠିଆ ନାଉରୀ ନିଜେ ଲୋ

ତୁଣ୍ଡ ତା ଫିଟଇ ନାହିଁ ।

ଚିଲିକା ପାଣିରେ ଦୋଳୁଛି ଲହରୀ

ବୋହୂଛି ଶୀତଳ ବାଆ

ସୋରି ସୋରି ଖରା ଢଳି ଯାଉଛି ଲୋ

ଖେଳୁଛି ସହସ୍ର ନାଆ ।

ପାହାଡ଼ ଚଢ଼େଇ ଉଡ଼ି ଅଛି ରାବି

ମନେ କି ଅଛି ତା ଧୋକା ?

ପାଣିତଳେ ଛାଇ ବୁଲି ଯାଉଛି ଲୋ,

ଜାଇଟି ନାହିଁଛି ଏକା ।

ବାପା ଫେରି ଆସି ବୋଉଙ୍କ ଆଗରେ

କିଛି ନ ପାରନ୍ତି କହି,

ଆର ଦିନ ପୁଣି ନାଉରୀ ଗଲା ଲୋ

ନାହା ସେଇ ବାଟେ ବାହି ।

କେତେଶ’ ବରଷ ହେଲାଣି ସେଦିନୁ

ଗଣି କି କହିବ କିଏ ?

ନାହିଁ କିଛି ଆଉ ସେକାଳ କଥା ଲୋ

ଜାଇ ରହିଅଛି ଜିଏ ।

ବାଲୁଗାଆଁ କୂଳ ନାଆ ଗଲା ବେଳେ

ପାରିକୁଦ ଗଡ଼ଠାକୁ,

ପାହାଡ଼ର ପାଖେ ମଣିଷ ତୁଣ୍ଡ ଲୋ

ନ ଶୁଣାଯାଏ କାହାକୁ ?

ବରଷା ବତାସି ଚିଲିକାରେ ଆଉ

ହୁଏ ନାହିଁ ତେଡ଼େ ଭଳି,

ଆପଦେ ବିପଦେ ଜଣା ପଡ଼ଇ ଲୋ

ସାହା କିଏ ଥିଲା ପରି ।

ନାଉରୀ କେଉଟ ପାହାଡ଼ ବାଟେ ସେ

ନାଆ ନେଇ ଗଲାବେଳେ,

କାମେ ଆପଣାର ଶୁଭ ମନାସି ଲୋ

ଜୁହାର କରଇ ଥରେ ।

ତୋଳିଲେ ପାହାଡ଼ ଶିଖେ କାଳେ ଲୋକେ

ସୁନ୍ଦର ଦେଉଳଟିଏ

ସେ ଦେଉଳେ ଅବା ରହିବ ଯାଇ ଲୋ

ଚିଲିକା ମଝିରେ କିଏ ?

ସୂଯ୍ୟ ବୁଡ଼ି ଗଲେ, ନିଶବଦ ଯେବେ

ହୁଏ ସବୁ ସଂଜ ବେଳେ,

ଏକା ହୋଇ ଜାଇ, ଲୋକ କହନ୍ତି ଲୋ,

ବୁଲୁ ଯେ ଥାଏ ପାହାଡ଼େ ।

ନେତ୍ରୁ ବହୁ ଥାଏ ଲୁହ ଦୁଇ ଧାର

ଶୁଖି ଯାଇ ଥାଏ ମୁହଁ,

ହେଲେ, ଠାରି ହାତ, କାନ୍ଦି, କାହାକୁ ଲୋ

ନିବର୍ତ୍ତାଇ କରେ ଥୟ ।

କାଳିଜାଇ ବଡ଼ ପ୍ରତ୍ୟଖ୍ୟ ଦେବତା

କୋଟି କୋଟି ଦଣ୍ଡବତ ।

ପାହାଡ଼ର ନାଆଁ ରାଇଜେ ଖ୍ୟାତ ଲୋ

‘କାଳିଜାଇ ପରବତ ।

ହରିଜନ

ନରବଳୀ

(କାଳିନ୍ଦୀଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀ)

ଓଡ଼ିୟା ପଖାଳ–ଭାତ

(ବୈଷ୍ଣବ ଚରଣ ଦାସ)

ନାପିତୁଣୀର ଗାନ୍ଧୀ-ପୂଜା

(ମାୟାଧର ମାନସିଂହ)

–୧–

ଆସିବ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ପତିତ ଉଦ୍ଧାରେ

ଶୁଣେ ଗ୍ରାମ –ନାପିତୁଣୀ ତା ଗ୍ରାମତୋଟାରେ ।

ବାନ୍ଧୁଛନ୍ତି ସ୍ୱେଚ୍ଛା-ସେବୀ ତାଳପତ୍ର –ବାସ,

ଲାଗିଅଛି ଜନତାର ଦ୍ରୁତ ଯାଆ ଆସ ।

ଦେଖୁଛନ୍ତି ନବ ଲୀଳା ଗ୍ରାମ-ନର-ନାରୀ,

ହେଉଛନ୍ତି କୁହାକୁହି ପଚରାପଚରି ।

କି ଦେବେ ଗାନ୍ଧୀରେ ଭେଟି; ବରିଦ୍ର ସକଳେ–

ହେଲେ କି ଦେବତା-ଦେଖାହେବ ରିକ୍ତ-କରେ ?

ରିକ୍ତ ହସ୍ତେ କରିବାକୁ ରାଜ-ଦରଶନ

ଦରିଦ୍ର ହେଲେହେଁ ତାଙ୍କ ମାନୁ ନାହିଁ ମନ ।

ଦିନୁ ଦିନ ନାପିତୁଣୀ ଭାବେ ମନେ ମନେ–

‘ମୁଁ କିସ ବନ୍ଦିବ ନେଇ ? କିଛି ହେଲେ ଆନେ

ଦେଇ ଅର୍ଚିବେ ସେ ପୁଣ୍ୟ ଚରଣ ଯୁଗଳ,

ମୋର ତ ସେଲାଗି ନାହିଁ କିଛିହଁ ସମ୍ବଳ !

ତେବେ କିଏ ପୁଣ୍ୟ ଦଣ୍ଡ ଯିବ ଖାଲି ଖାଲି !

ଦ୍ୱାରେ ମୋ ବାରୁଣୀ-ବୁଡ଼ି, ପାତକ ପଖାଳି

ପାରିବିନି ପାତକିନୀ ? ପତିତ ପାବନ;

ହେ ଦେବତା ହେ ମହାତ୍ମା, ହେ ଗାନ୍ଧ-ରାଜନ,

କୋଟି କୋଟି ନରନାରୀ ନମନ୍ତି ପୟରେ

ଦରିଦ୍ର ମୁଁ ନାହଁ ବୋଲି ଧନ ମୋହ କରେ

ପାରିବନି ବନ୍ଦି ତବ ପରମ ଚରଣ,

ପାଇବିନି କିଛି ତବ ପୁଣ୍ୟ ବିତରଣ ?

ଜୀବନେ କରିନି ପୁଣ୍ୟ, ନିରକ୍ଷରା ନାରୀ,

ଅଜି ଏ ବୟସେ, ମାଥେ ବହି ପାପ ଭାରି

ଭାବଇ କରିଲେ ହେଲେ ତୋର ପଦାର୍ଚ୍ଚନ

ହୁଅନ୍ତା ବା କିଛି ହେଲେ ଧର୍ମ ଅରଜନ ।’

–୨–

ପ୍ରଭାତିଲା ବିଭାବରୀ, ପଡ଼ିଲା ଚହଳ

ଗ୍ରାମ-ଉପବନେ ଯହିଁ ଗାନ୍ଧୀ, ଗାନ୍ଧୀଦଳ

ହେଲେ ଆସି ଉପଗତ । ପଡ଼ିଲା ବିଚାର–

ନାପିତ ନାହିଁ ଏ ଗ୍ରାମେ ? ହୋଇବେ ସଂସ୍କାର

ମହାତ୍ମା ଏ ପ୍ରଭାତରେ ! –ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବିଗଣ

ଧାଇଁଲେ ତୁରିତେ ଗ୍ରାମେ କରି ଅନ୍ୱେଷଣ ।

ଫେରିଲେ ଯେବେ ସେ ପରେ, ପୂର୍ବ ନାପିତୁଣୀ

ପଛେ ତାଙ୍କ, ଆଖି ଭୂମେ, ମୁଖେ ନାହିଁ ବାଣୀ ।

ସୁସଜ୍ଜିତା ଓଡ଼ିଆଣୀ ଆୟ-ଅଳଙ୍କାରେ,

ଭଂଜୀୟ ନାୟିକା ଯେହ୍ନେ ଚଳେ ଅଭିସାରେ !

ସ୍ତବ୍ଧ ସର୍ବ ସଭା-ଜନେ, ଗାନ୍ଧୀ ସ୍ମିତେ ହସେ

ନାପିତୁଣୀ ଆଗମନେ, କୌତୁକ-ରଭସେ ।

ଭାଷନ୍ତି ମହାତ୍ମା ହସି ‘ଆଚ୍ଛା ତ ଏ କଥା !’

ନାପିତୁଣୀ ଖୁର ଘଷେ କିନ୍ତୁ ପୋତି ମଥା

ଏକ ଯୋଗେ ଏକ ମନେ, ଧୀରେ ଦେଇ ଜଳ;

ମହାତ୍ମା ସହିତେ ସ୍ତବ୍ଧ ସର୍ବ ସଭାସ୍ଥଳ ।

କ୍ରମେ ସେ ପରଖି ଖୁର, ମୁଣ୍ଡେ ଥାପି କର

ନିରକ୍ଷରା ଓଡ଼ିଆଣୀ କରିଲା ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ

ପତିତ-ପାବନ ମହା-ମାନବ ଗାନ୍ଧୀରେ

ମସ୍ତକେ ବୁଲାଇ ଅସ୍ତ୍ର, ହସ୍ତ ଦେଇ ଧୀରେ

ଦୁଇ ଗଣ୍ଡେ, ଚିବୁକରେ ପରମ ଆଦରେ

ଆଣିଲା ବୁଲାଇ ଖୁର ଚରଣ ଯୁଗଳେ

ନମି ପୁଣି ନଖପନ୍ତି କରିଲା ନିର୍ମ୍ମଳ

ଅତି ଯତ୍ନେ ଦେଇ ତାର ସମଗ୍ର କୌଶଳ ।

ପଚାରନ୍ତେ ଗାନ୍ଧୀ ତାରେ ‘ପିନ୍ଧିଛ ଜନନୀ !

ଏ ଯେଉଁ ଭୂଷଣ-ଭାର କି ଲାଭ କହ ନି–

ହୁଅଇ ଏଥିରେ ତବ !’’ ‘–ଭାଷଇ ଗଦ୍ ଗଦ

ନାପିତୁଣୀ ସ୍ନିଗ୍ଧ-କଣ୍ଠେ–’ ମୋହର ସଂପଦ

କହିଁଛି ହେ ମହାଭାଗ, ପାଇବି ଭୂଷଣ !

ଏସବୁ ଆଣିଛି ମାଗି ତୁମରେ ଦର୍ଶନ

କରିଚି ବୋଲି ମୁଁ ଆଜି । ବିନା ଭୂଷଣରେ

କେମନ୍ତେ ଆସନ୍ତି ଦେଖି ଦେବତା ତୁମରେ ?

ତାପରେ ତା କରେ ଯେବେ ଗୁଞ୍ଜିଲେ ତା ମୂଲ

ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ପାର୍ଶ୍ୱଜନେ; ତୁରିରେ ତା ଠୂଳ

କରି ଧୀରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ଚରଣକମଳେ

ଜୀବନର ପୁଣ୍ୟ ଘେନି ନାପିତୁଣୀ ଚଳେ ।

ମରିନାହିଁ ସେ ତ ମରଣ-ଜୟୀ

(ରାଧାମୋହନ ଗଡ଼ନାୟକ)

କାଳ ମହରଗ ପଡ଼ିଥିଲା ଭାରି ଭୟଙ୍କର

ନ’ ଅଙ୍କର ।

ସୁନାର ଅମର ଉତ୍କଳ ତାର କାଳିମା ଛୁଇଁ ।

ହାଡ଼ମାଳ ଘେନି ଦିଶୁଥିଲା ସତେ ମଶାଣିଭୂଇଁ ।

ଲକ୍ଷ୍ମୀର ଦେଶ ହୋଇ ଯାଇଥିଲା ଆହା କି ଜୂର !

ହା ଅନ୍ନ ଡାକେ ପୂରି ଉଠୁଥିଲା ପଲ୍ଲୀପୁର ।

ଦୁଇ ତିନି ଦିନେ ନ ପାଇ ଢୋକ

ଝଡ଼ିପୋକ ପରି ଝଡ଼ି ପଡୁଥିଲେ ବହୁତ ଲୋକ ।

କଳନା ନାହିଁ,

ହାଇ ରେ ହାଇ ।

କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ଅଜଣା ସେ କେଉଁ ପଲ୍ଲୀ କଣେ

କେବଳ ଜଣେ,

ବାର ବରଷର କେବଳ ଭିକାରୀ ବାଳକଟିଏ

ମରଣର ଦାଉ ଜୟ କରିଥିଲା ମରତ ଦିହେ ।

ତା’ଗୀତ ଆଜି

ଆକାଶ ବତାସେ ପ୍ରତି ନିଶ୍ୱାସେ ଉଠୁଚି ବାଜି ।

ସନାତନ ତେବେ ଭାରି ଦୁଖେ

ଦୂର ଗ୍ରାମେ ଯାଇ ଭିକ ମାଗୁଥିଲା କାତର ବୁକେ ।

ସବିଏ ଆତୁର ବଞ୍ଚାଇବାକୁ ଜୀବନଟିକ

ଏତେବେଳେ ଭଲା କିଏ ସେ କହାକୁ ଦେଉଚି ଭିକ ।

ଦୁଇ ଦିନ ଯାଇ ତିନି ଦିନ ହେଲା ତଥାପି କାହିଁ

କପାଳେ ତାହାର ଖୁଦ ମୁଠିଏ ବି ଜୁଟିଲା ନାହିଁ ।

ଚରକି ପରାଏ ଘୁରି ଘୁରି ସିଏ ହୋଇଲା ଅଥା

ଘିଁ ଘିଁ ତାର ଘୁରିଲା ମଥା ।

ସାତଆଠ ଘର ଘୂରିବାର ପରେ ଫିଟିଲା ମୁଦ

ସା’ନ୍ତରା ଘରୁ ପାଇଲା ଯେବେ ସେ ଦିଓଟି ଖୁଦ ।

କପାଳେ ଲଗାଇ କହିଲା,’’ପ୍ରଭୁ,

କିସ ଜଣାଇବି ? ବାଳୁତର ଦୁଃଖ ଜାଣ ତ ସବୁ ।’’

ଠିଆ ହେଲା ଯହୁଁ ଆର ଦୁଆରେ,

ପଧାନ ବୁଢ଼ାଟି କଅଁଳେଇ ତାକୁ କହିଲା, ‘ବା’ରେ

ଦେଇଥିଲେ ପ୍ରଭୁ ଧନସମ୍ପଦ ସହାସୁଖରେ

ଦିନ ଯାଉଥିଲା– ପୁଅ-ଝିଅ-ଶିରା-କଉତୁକରେ ।

ଏଇଖିଣି ଆମେ କାଙ୍ଗାଳ ଜାଣ ତୋହରି ପରି

କିସ ମୁଁ ଦେବି ରେ ଦୁଇଦିନ ହେଲା ଜଳି ନି ଚୁଲି ।

ସେଇ ଯେ ଦିଶୁଛି ଧୋବଲା କୋଠା

ସେଇଠିକି ଗଲେ ମିଳିପାରେ ଅବା ମୁଠେ ଦି’ମୁଠା ।’’

ଡାକିଲା ଯାଇ ସେ ଜମିଦାର ଘର ଫାଟକ ଆଗେ,

ଦଣ୍ଡକ ପରେ ଦାସୀଟାଏ ଭା’ରି ପଡ଼ିଲା ରାଗେ ।

‘‘ଭିକ ତ ମାଗିବୁ କିଆଁ ରେ ଏଡିକି ପାଟିଟେ କରୁ ?

ସା’ନ୍ତେ ଉଠିଲେ ଛାଡିଯିବ ତୋର ପିଠିରୁ ଗଳ୍ପ ।

ଏଇଠି ପଡ଼ିଚି ଏଇଠି ତୁମର ହୋଇଚି ଠିକ୍‍

ଦିନ ରାତି ଖାଲି କେଳେଇ ଖାଉଚ ଭିକ-ଭିକ ।’’

ଆହୁରି ତାପ

‘‘ଅରଜି ଆଣି କି ଥୋଇ ଦେଇଅଛି ତମର ବାପ ?’’

ଭିକାରୀର ବୁକେ ବିଦ୍ରୋହ-ନିଆଁ ଉଠିଲା ଜଳି

ପୁଣି କି ଆବେଶେ ନୟନ ନିମିଷେ ଗଲା ତ ମରି ।

ସନାତନ ତହୁଁ ଉତ୍ତର ଦେଲା ଭାରି ନରମ,

‘‘ଦାତା ଅରଜିଚି ଦେଲେ ତାର ହେବ ଭାରି ଧରମ ।’

‘‘ଧଅ ଧଅ ବେଗେ ପଡ଼ିଚି ମୋହର-କାମ ବହୁତ

ପୋଲାଖିଆ ସାଥେ କେ କହି ପାରିବ ?’’

କହୁ କହୁ ତ

ଚାଉଳ ମୁଠିକ ଚଞ୍ଚକେ ଅତି ଚଞ୍ଚଳେ

ଛିଞ୍ଚାଡ଼ି ଦେଲା ମୁକୁଳା ତାହାର ଅଞ୍ଚଳେ ।

ଗୁଡ଼ିଆ ଦୋକାନ ଦେଖିଲା ଯେଉଁ ସେ ଅଳପ ଦୂରେ

‘‘ମୁଢ଼ି ମୁଠେ ମିଳୁ‘‘ଜଣାଇଲା ବଡ କାତର ସୁରେ ।

ଦୋକାନୀ କହିଲା,’’ମୁଁ ବେବସାୟୀ

ବିକାକିଣା ଯାଗା, ଏଠି ଯେ ଖୋଜୁବୁ ମାଗଣା କାହିଁ ?’’

‘‘ତିନି ଦିନ ହେଲା ମରୁଚି ହଇ ହେ ଗୁଡ଼ିଆ ସାଉ,

ମୁଠେ ଦିଅ, କିସ ଭାବୁଚ ଆଉ ?’’

‘‘ଯା, ଯା ଏଠୁ ଦେଇ ଦେଇ ଆମେ ମଲୁଣି ଭଲା

ତୁଉ ମରିଗଲେ ସଂସାରେ କାର କଅଣ ଗଲା ?’’

ଫଅଁ କର ଗୋଟେ ନିଶ୍ୱାସ ମାରି ହତାଶ ବୁକେ

ଦାଣ୍ଡେ ଦାଣ୍ଡେ ଚାଲିଲା ବାଳକ ଭା’ରି ଦୁଖେ ।

କୁଆଡ଼େ କାହିଁ ।

ଦୃଷ୍ଟି ଫେରାଇ ଚାହିଁଲା ନାହିଁ ।

ଗାଆଁ ମୁଣ୍ଡରେ ଚାଳ ଘରଟିଏ–ମୁହଁରେ ତାର

ବଉଳ ଗଛଟି ମେଲିଚି ପତର-ଗହଳ ଡାଳ ।

ବସି ଗଲା ସେଇ ପିଣ୍ଡାପରେ

ଆକାଶ ପାତାଳ ଭାଳିଲା ବହୁତ ମରମ ତଳେ ।

ଘଡ଼ିକେ ସେ ଘରୁ ବାହାରିଲା ଜଣେ ପୌଢ଼ା ନାରୀ

ଥକା ହୋଇ ତହି ଛିଡ଼ା ହୋଇଗଲା କଅଣ ଭାଳି ।

ବୁଲାଇ ସେନେହ-ସଜଳ ଆଖି

ସନାତନ ଦେହେ ଅମିୟ ପରଶ ଦେଲା କି ମାଖି ?

ସ୍ନେହ-କାଙ୍ଗାଳ ବାଳକର ହିୟା ବୁଝିଲା ତାହା

ସତେ କି କୁଆଡ଼େ ଦୂର ହୋଇଗଲା ପ୍ରାଣର ଦାହା !

ତରୁ-ଛାଇ-ହୀନ ମରୁର ପଥେ

ସ୍ଫଟିକ ଜଳର ଝରଣା ଗୋଟିଏ ଦେଖିଲା ସତେ !

ବହୁତ ଭରସା କରି ସେ କହିଲା ବିନୟ-ବାଣୀ,

‘‘ପିଇବାକୁ ମତେ ଦେବ କି ମାଉସି, ଟୋପାଏ ପାଣି ?

ଦେବ ଯଦି ଦିଅ, ବେଇଗି ଦିଅ,

ତିନି ଦିନ ହେଲା ତୋରାଣି ଦେଖିନି, ଜଳୁଚି ଦିହ ।’’

ତର ତର ହୋଇ ଘରେ ଯାଇ ତହୁଁ କରୁଣାମୟୀ

କଂସାଏ ଭାତ ଆଣି ସେଇଲଗେ ଥୋଇଲା ତହିଁ,

‘‘ପିଇ ଦେ, ଆରେ, ଲାଗିବ ଭଲ,

ହାଲିଆ ଦେହରେ ଆସିବ ହେଲେ ରେ ଟିକିଏ ବଳ ।’’

ସନାତନ ତହୁଁ ପିଇଲା ଉପର ତୋରାଣିତକ

ମାଇଲା ଧକ ।

ଯେଉଁ ଭାତତକ ରହିଥିଲା ତହୁଁ ନ ଖାଇ କଳେ

କରୁଣାମୟୀକି ଚାହିଁଲା ବିକଳେ ଅତି ବିକଳେ ।

‘‘ତିନି ଦିନ ହେଲା ଆରେ ବାପ କିଛି ଖାଇନୁ ପରା

ଖାଇ ଦେଉ ନାହୁଁ, ମନରେ କଅଣ ଭାବୁଚୁ ଭଲା

ମନରେ କଅଣ ଭାବୁଚୁ ଆଉ ?

ଲୁଚାଉଚୁ କିଆଁ ଖୋଲି କରି କହ ଗୋଳିଆ ଯାଉ ।’’

‘ନାହିଁ ଗୋ ମାଉସି, କିଆଁ ଲୁଚାଇବି ତୋ’ ଆଗରେ ?

ଆସିଲା ବେଳେ ତ ଖାଇବାକୁ କିଛି ନ ଥିଲା ଘରେ ।

ଜର ଭୋଗୁଥିଲା ବୋଉ ମୋର କିଛି ନ ଥିବ ଖାଇ

ଆଉଟି ପାଉଟି ହେଉଥିବ ଖାଲି ମୋ ସାନ ଭାଇ,

କହିଲା କିମିତ ଦେବି ମୁ ଗିଳି ?

ଘରେ ନେଇ ଗଲେ ଖାଇବୁ ଏତକ ସବିଏ ମିଳି ।’’

ଆକାଶ ପାତାଳ ଭାଳିଲା ସେ ତହୁଁ ମରମଗତେ

କଅଣ ସତେ !

‘‘ପିଲା ବକଟେ ତୁ କେତେ ବଡ଼ ଗୁଣ ଅଛୁ ରେ ଧରି !

ମୋହରି ଥିଲା ଯେ ରଙ୍କୁଣୀ ଆଳ

ଗୁଣର ସେ ଥିଲା ତୋହରି ପରି ।’’

କହୁଁ କହୁଁ ତାର କଂପି ଉଠିଲା ମୁଖ’ର କଥା

ଲୁହ ଜମି ଉଠି ଛଳ ଛଳ ହେଲା ଆଖିର ପତା ।

‘‘ଆଉ କିଆଁ ତେବେ କରୁଚୁ ମଠ ?

ବୋଉ ଭାଇ ତୋର ଚାହିଁ ରହିଁଥିବେ ଯା’ତୁ ଝଟ ।’’

ଭାତ ପୁଟୁଳାଟି ବାନ୍ଧିଲା ଅତି ଯତନ କରି

ମନରେ ଆତୁର ଅବେଗ ଧରି,

ଯାଉଚି କହି ସେ ଚଞ୍ଚଳ ହୋଇ ହେଲା ବାହାର

ଘର ମୁହଁ । ବାଟ ଭାରି ଉଚ୍ଚାଟ ମନ ତାହାର !

ଉପାସିଆ ଦେହ-ମୁଣ୍ଡ ତେ ଝାଇଁ ମାରି ନେଉଚି

ପାଦ ଟଳ ଟଳ ତଥାପି ସଜୋରେ ପଥ ବାହୁଚି ।

ଉପରୁ ମାରୁଚି ନିରାଟ ଖରା,

ଦିହେ ଦିହେ ତାର ଗଳି ଯାଉଅଛି ଅନଳ ପରା !

କିଛି ବାଟ ଗଲା ନାମ-ଜଣା-ନାହିଁ ନଈର କୂଳେ

ବସିଲା କଷ୍ଟେ ପୁରୁଣା ସେ ବରଗଛ ମୂଳେ ।

ଟୁପ୍ ଟୁପ୍ ଟୁପ୍ ପଡ଼ିଲା କେତୋଟି ନାଲିଆ ଫଳ

ପେଟ ବିକଳରେ ଭରିଲା କଳ ।

ଭୋକ ତ ମରିନି ଓଲଟି ବଢ଼ିଲା, ହେଲା ନି ସହି

ଫିଟାଇଲା ତାର ଭାତ ପୁଟୁଳାଟି ଆବେଗ ବହି ।

ପୁଣି ସେ କି ଭାବି ପୂରୁବ ପରି

ବାନ୍ଧିଲା ସେଇ ଭାତ ପୁଟୁଳାଟି ଯତନ କରି ।

ଆହୁରି ବହୁତ ରାସ୍ତା ରହିଚି ଅଢ଼େଇ କୋଶ

କେମିତି ଭଲା ସେ ମାରିବ ଭୋକ ରେ ମାରିବ ଶୋଷ ?

ନଈ-ଧାରେ ଯାଇ ଆକୁଳେ ପିଇଲା ଗିରାସେ ପାଣି

ଛାଇକି ନେଉଟି ଆସିଲା ଭଉତ କଷ୍ଟ ମାନି ।

ଭାତ ପୁଟୁଳାଟି ଜଡ଼ାଇ ବୁକେ,

ଭୂଇଁ-ଶେଯତଳେ ଶୋଇ ପଡ଼ିଲା ସେ ବିରାମ ସୁଖେ ।

କଅଁଳି ପବନେ ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ଆହା ନୟନେ ତାର

କାହୁଁ କାହୁଁ ନିଦ ଭରିଗଲା ସତେ ଅନ୍ଧକାର ।

ବେଳ ଖସିଗଲା–ଖରା ମଉଳିଲା–ଆଉ ତ କାହିଁ

ସନାତନ ତହୁଁ ଉଠିଲା ନାହିଁ ।

ବିଞ୍ଚାଡ଼ ଦେଇ ଚାଉଳଟିମାନ ଭାତଟିମାନ

କାଆ କାଆ ରାବି କୁଆ ଉଠାଇଲେ ଭୋଜିର ତାନ ।

ଯାଉଁ ଯାଉଁ କେହି କହିଲା ସିଆଡ଼େ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି

‘‘କିଏ ସେ ଗୋଟିଏ ଯାଇଚି ମରି ।’’

ଆକାଶ ବତାସ କାନେ କାନେ ତାର ଉଠିଲା କହି–

‘‘ମରି ନାହିଁ ସେ ତ ମରଣ-ଜୟୀ ।

ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ

(ଜ୍ଞାନୀନ୍ଦ୍ର ବମା)

ସାଧବ ଝିଅର ଗୋଟିଏ କଥା

(ବିନୋଦ ଚନ୍ଦ୍ର ନାୟକ)

(୧)

(୨)

(୩)

(୪)

(୫)

(୬)

(୭)

(୮)

(୯)

(୧୦)

ବାଜି ରାଉତର ମାଆ

(ଅନନ୍ତ ପଟ୍ଟନାୟକ)

ପୀର୍‌ଆଲୀ

(କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ)

ବୀରମାତା

(କ୍ଷିତୀଶ ଚନ୍ଦ୍ର ଦେ)

ନେତାଜି ସମୀପେ ଖବର ଆସିଲା

କାନ୍ଦଇ ନାରୀ ଜଣେ

ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ପୁତ୍ର ତାହାର

ମରିଛି ସେଦିନ ରଣେ ।

ଶୁଣି ଏ ବାରତା, ଦେଖିଲେ ନେତାଜି

ଶିବିରୁଁ ବାହାରେ ଆସି

ଦୁଃଖିନୀ ଏକ ରମଣୀ-ନୟନୁ

ଅଶ୍ରୁ ଯାଉଛି ଭାସି ।

କୋମଳ କଣ୍ଠେ ସାନ୍ତ୍ୱନା ସ୍ୱରେ

ନେତାଜି କହିଲେ,‘‘ମାତ,

ବୀର ପରି ଯେହୁ ମରିଛି, ତା ପାଇଁ

ନ କର ଅଶ୍ରୁପାତ ।

ଭାଗ୍ୟବାନ ସେ, ଦେଇଛି ଜୀବନ

ଦେଶର ମୁକ୍ତି ଲାଗି,

ନ କର ଜନନୀ, ଶୋକ ତାହା ପାଇଁ

ସେ ଯେ ଦେବାଶିଷ-ଭାଗୀ ।

ମୃତ୍ୟୁ-କବଳୁଁ କାହାରି ତ ଭବେ

ନିସ୍ତାର କେବେ ନାହିଁ,

ସେହୁ ଏକା ଜଣେ ବରେ ଯେ ମୃତ୍ୟୁ

ଦେଶ-କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ।

ତା ଛଡ଼ା ଜନନୀ, ମୁଁ ପରା ରହିଛି

ତୁମ ପୁଅ ଏକ ଆଉ,

ଟାଣି ନିଅ ମତେ, ଶୂନ୍ୟ ତୁମର

କୋଳ ପୁଣି ଭରିଯାଉ ।’’

କହିଲା ରମଣୀ ଅଞ୍ଚଳେ ପୋଛି

ଲୋତକ ନୟନୁ ବେନି

‘‘ଜାଣିଛୁ କି ପୁଅ, କାନ୍ଦୁଥିଲି ମୁଁ

କି ବେଦନା ପ୍ରାଣେ ଘେନି ?

ପୁତ୍ର-ମରଣେ ଦୁଃଖ ନ ଥିଲା

ମରିଛି ସେ ଦେଶ ପାଇଁ,

ଦୁଃଖ ଏତିକି, ଦାଶ ସେବା ଲାଗି

ଦ୍ୱିତୀୟ ପୁତ୍ର ନାହିଁ ।

କୋହିମା ପ୍ରାନ୍ତେ ଯୁଦ୍ଧ ଲାଗିଛି

ବାହିନୀ ଚାଲିଛି ସେଠି,

ଆଉ କେହି ନାହିଁ, କାହାକୁ ଦେବି ମୁଁ

ଫଉଜେ ତୋହର ଭେଟି ?’’

ବିସ୍ମୟ-ମୂକ ରହିଲେ ନେତାଜି,

କହିଲେ ଏତିକି ଧୀରେ,

‘‘ଧନ୍ୟ ଜନନୀ, ବୀର –ପ୍ରସବିନୀ

ପଦ ଧୂଳି ଦିଅ ଶିରେ ।’’

ଟିପ୍ପଣୀ

ହରିଜନ

United Pressର Tragic death of sweeper Woman, Patna, June 12ର ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ସଂବାଦ ପରେ ‘ହରିଜନ ‘ଲିଖିତ ।

ନାପିତୁଣୀର ଗାନ୍ଧୀପୂଜା

ଇଂରେଜୀ ହରିଜନ ପତ୍ରିକାରୁ କଥା ସଂଗୃହୀତ ।

ମରି ନାହିଁ ସେ ତ ମରଣ-ଜୟୀ

ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ଦ୍ୱିଜେନ୍ଦ୍ର ଲାଲ ନିୟୋଗୀଙ୍କର True tales of Indian Life ନାମକ ପୁସ୍ତକରେ ପ୍ରକାଶିତ ‘ସନାତନ’ର କରୁଣ ।

କଥା ଏ କବିତାର ମେରୁଦଣ୍ଡ ।

ସାଧବ ଝିଅର ଗୋଟିଏ କଥା

ଲେଖକ ‘ସାଧବ ଝିଅର ଗୋଟିଏ କଥା ‘‘ପୁଷ୍ପ‘‘କୁ ଶୁଣାଇଛନ୍ତି ।

ବାଜି ରାଉତର ମାଆ

ଏହି କବିତାଟି ବାଜି ରାଉତ ଶିରୋନାମାରେ ସହକାରରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ।

ଢେଙ୍କାନାଳର ପ୍ରଜା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ବହୁଲୋକ ଗୁଳିରେ ହତାହତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ୧୯୩୮ର ଡିସେମ୍ୱର ୨ ତାରିଖରେ ମୋଗଲବନ୍ଦୀରୁ ପ୍ରଥମ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ସେନା ଚାଲିଲେ । ଲେଖକ ସେହି ଦଳର ସୈନିକ । ଲେଖକ ଶହୀଦ ବାଜି ରାଉତର ମାତାଙ୍କ ସଙ୍ଗେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିଥିଲେ । ବୀରଜନନୀର ବାଣୀ ଏ କବିତାର ଜନନୀ ।

କାଠଯୋଡ଼ି କୂଳରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶହୀଦ୍‍ଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ବାଜି ରାଉତର ଶବ ସତ୍କାର ହୋଇଥିଲା ।

ପୀର୍‌ଆଲୀ

୧୮୫୭ ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହରେ ପୀର୍ ଆଲୀ ଥିଲେ ଜଣେ ନେତା । ବହୁ ଶ୍ୱତାଙ୍ଗ ବଧ କରି ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଧରା ହେଲେ, ତାଙ୍କର ଫାସି ହୁକୁମ ହେଲା । ଫାସି ଦେବା ସମୟରେ ରାଜ କମଚାରୀ ଅନ୍ୟ ବିଦ୍ରେହୀଙ୍କ ନାମ କହି ଦେଲେ ତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରି ଦେବେ ବୋଲି ପ୍ରଲୋଭନ ଦେଖାଇଲେ । ପୀର୍ ଆଲୀ ପ୍ରାଣ ଦେଲେ ମାତ୍ର ଜନ୍ମଭୂମି ପ୍ରତି ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କଲେ ନାହିଁ ।